Een grote hoeveelheid mensen die in een winkelstraat lopen. De foto is genomen in tegenlicht.

Beeld: istockphoto.com/jjayo

Interseksefobie

Interseksefobie wordt gekenmerkt door een afwijzende houding en negatieve gevoelens ten opzichte van intersekse en intersekse mensen. Interseksefobie uit zich als minachting, vooringenomenheid, afkeer, haat of antipathie. Dit kan leiden tot interseksediscriminatie: het uitsluiten, beledigen, of anders behandelen van intersekse mensen. In dit artikel worden voorbeelden gegeven van interseksefobie en interseksediscriminatie.

INHOUDSOPGAVE

Discriminatie

Veel mensen durven niet aan andere mensen te vertellen dat zij een intersekseconditie hebben (Cull 2010). Dat lang werd aangenomen dat geheimhouding zou beschermen tegen afwijzing en discriminatie (Van Heesch 2015; van Lisdonk 2017) is een van de redenen. Maar ook het gebrek aan acceptatie door de maatschappij is een belangrijke reden.

Soms komt de tegenwerking uit onverwachte hoek. Sommige vrouwen die zich feministe noemen hanteren voor vrouw een definitie die geen ruimte laat voor intersekse. ¹ Ook steun kan uit onverwachte hoe komen. In de Nashville Verklaring² wordt lhbt veroordeeld, maar intersekse juist niet.³ In beide gevallen worden intersekse mensen gebruikt als een instrument om de maatschappijvisie van deze groepen te rechtvaardigen. Deze instrumentalisatie is een kenmerk van objectificatie (Nussbaum 1995).

Als het anderen uitkomt worden intersekse personen geobjectificeerd, gesensationaliseerd, geseksualiseerd, en gestigmatiseerd. Intersekse mensen internaliseren dit en door een gebrek aan autonomie ‘kiezen’ zij voor geheimhouding.

Dat blijkt bijvoorbeeld uit koppen die soms boven artikelen in tijdschriften en magazines staan – artikelen die vaak weldoordacht zijn en een genuanceerd empathisch beeld van intersekse schetsen. Titels als ‘Ik had eigenlijk geen meisje moeten zijn’ (Van der Weide 2013), ‘Van buiten een vrouw, maar van binnen niet’ (Ligtenberg 2011), ‘Vrouwelijk van buiten, onzijdig van binnen’ (De Corte 2010), en ‘Het verhaal van Eef, half man, half vrouw’ (Claeys 2009) zijn medisch, biologisch en sociaal-cultureel onjuist, maar doen boven alles onrecht aan de geïnterviewde vrouwen. Iemand die compleet ongevoelig is voor androgenen had niet ‘eigenlijk’ een jongen moeten zijn, net zo min als een nacht ‘eigenlijk’ een dag had moeten zijn. Juist zoiets als het geslacht kent geen ‘eigenlijk’.

Ook de ervaringen die sportsters recent nog hebben meegemaakt, geven weinig reden tot optimisme. Vooral bij de combinatie van afgunst en geheim is het vernislaagje uitermate dun. Voorbeelden daarvan uit de atletiekwereld zijn de gebeurtenissen rondom Santhi Soundarajan in 2006 (Bhowmick 2009), Caster Semenya in 2009 (Wiesemann 2009; Buzuvis 2010), vier onbekende atletes die in 2013 door aan de IAAF gelieerde artsen gedwongen werden een medisch behandeling te ondergaan (de Visser 2013; Fenichel 2013). en Dutee Chand in 2014 (Karkazis 2014).

College voor de Rechten van de Mens

Klachten over discriminatie worden meestal behandeld door het College voor de Rechten van de Mens (verder ‘het College’). Daarbij wordt een onderscheid gemaakt tussen een misstand melden en een oordeel vragen. Alleen als een oordeel gevraagd wordt zal de klacht worden behandeld in een openbare zitting.⁴

In juli 2014 deed het College voor het eerst een uitspraak in een procedure die was aangespannen door een intersekse persoon. Hoewel de zaak werd gewonnen door de tegenpartij, was de uitspraak toch van belang voor intersekse mensen. Dat komt doordat het College, ver voordat dit in de Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) werd vastgelegd, bepaalde dat intersekse onder ‘geslacht’ valt en dus dezelfde bescherming moet hebben.⁵

Moderne interseksefobie

Het is niet moeilijk om op het internet voorbeelden te vinden van mensen die zich in de meest directe vorm uitspreken tegen intersekse. Het ontstaan van intersekse mensen wordt bijvoorbeeld ontkent of er wordt gezegd dat het geslacht van mensen altijd bepaald wordt door de chromosomen: xx = vrouw, xy = man. Dit wordt klasieke interseksefobie genoemd. Uit onderzoek naar racisme en homofobie blijkt dat veel mensen die zich er op laten voorstaan totaal niet racistisch of homofoob te zijn, toch racistische of homofobe opmerkingen kunnen maken als ze snel, en dus zonder nadenken, op een situatie moeten reageren. Pas als zij de tijd hebben gekregen om even na te denken, realiseren zij zicht dat een opmerking ongepast is, of dat ze iemand onbewust anders behandeld hebben.

Wat bij de koppen van de artikelen en bij de atletes is gebeurd, is een vorm van interseksefobie die je tegenkomt bij mensen die oprecht de bedoeling hebben zich zonder vooroordelen te gedragen, maar waarvan het gedrag op subtiele wijze toch beïnvloed wordt door hun negatieve gevoelens en houding ten opzichte van intersekse. In analogie met de term ‘moderne homofobie’⁶ of moderne homonegativiteit (van Wijk 2005) kan gesproken worden over moderne interfobie. Deze moderne vormen zijn moeilijker empirisch vast te stellen dan de klassieke vormen, maar dat betekent niet dat ze geen negatieve gevolgen hebben voor de betrokkenen. (Sandfort 2005)

Als mensen die rationeel uitstekend begrijpen dat ‘anders zijn’ geen reden mag zijn om iemand anders te behandelen, dat toch doen, kan sprake zijn van automatische stereotypering (Crocker 2005). Daarmee wordt bedoelt dat stereotypen gehanteerd worden die niet bewust onderschreven worden. De stereotypering bij intersekse is zichtbaar in de koppen van de eerdergenoemde tijdschriftartikelen en in de behandeling van de atletes: onbewust wordt verondersteld dat de geïnterviewde vrouwen eigenlijk mannen zijn. Dat geldt ook voor de normaliserende medische behandeling van intersekse mensen: onbewust wordt aangenomen dat een lichaam dat niet past binnen de normatieve sociale constructie van man of vrouw inferieur is.

Daarmee worden intersekse mensen geraakt op een gevoelige plek. Bij onderzoek onder intersekse vrouwen blijkt een lage zekerheid omtrent het geslacht en de vrouwelijke identiteit te bestaan (Schweizer 2009; Bean 2009; Holt 2003).

Door hun vaak lange medische geschiedenis zijn intersekse mensen zich meestal goed bewust van hun stigma’s. De geheimhouding naar anderen en het opletten dat het geheim niet per ongeluk toch uitkomt, levert veel stress op.

Interseksefobie in de praktijk

Omdat intersekse mensen nauwelijks zichtbaar zijn in de maatschappij, is interseksefobie ook nauwelijks zichtbaar. Discriminerende opmerkingen worden vooral gemaakt als intersekse in het nieuws komt. Interseksefobie is ook zichtbaar in niet geslaagde ‘grappen’ over vrouwen die te mannelijk worden geacht en mannen die volgens anderen een te kleine penis hebben. Maar ook bij organisaties waarvan meer wijsheid zou mogen verwachten kan het verkeerd gaan. Zo publiceerde PETA op 1 april 2005 een persbericht waarin stond dat wetenschappers van de ‘Diminutive Male Genitalia Disorder Research Organization’ de genetische link tussen oorzaak van kleine penissen en de jacht hadden ontdekt. Van recentere datum zijn de opmerkingen over de vermeende geringe lengte van de penis van Donald Trump. Ook in tekeningen en zelfs beelden wordt de Amerikaanse president afgebeeld met een micropenis.

Medische interseksefobie

De meest besproken vorm van interseksefobie is de wens van ouders om een intersekse kind met operaties te ‘normaliseren’. De Verenigde Naties, de Raad van Europa, en het Europees Parlement hebben bewijs verzameld dat ook in Nederland nog steeds cosmetische operaties en andere behandelingen worden uitgevoerd op intersekse kinderen die daar zelf geen toestemming voor hebben gegeven. Dat voor trans kinderen andere regels gelden dan voor intersekse kinderen, terwijl zowel het doel als de techniek van de medische behandeling niet verschilt, is een ernstige mensenrechtenschending die zelden onderzocht en nog minder vaak vervolgd wordt (Zeid 2015a; Zeid 2015b).

Derde geslacht

In 2013 werd in Duitsland nieuwe wetgeving voor intersekse kinderen ingevoerd. De wet was voor intersekse kinderen verre van ideaal omdat het onder de nieuwe wet voor intersekse kinderen verplicht was de geslachtsregistratie open te laten. De Duitse regering had duidelijk aangegeven dat er geen sprake was van een ‘derde geslacht, maar desondanks claimden trans personen dat hiermee een ‘derde geslacht’werd geregistreerd. Als gevolg daarvan gingen de meeste nieuwsberichten meer over trans dan over intersekse.

Deze poll werd gevoerd naar aanleiding van het bericht dat in Duitsland het geslacht van kinderen die geboren worden met ambigue genitaliën niet meer worden vastgelegd (Gazet van Antwerpen 2013)

De Gazet van Antwerpen publiceerde een poll waarin lezers konden aangeven hoe zij over een derde geslacht dachten. (Gazet van Antwerpen 2013) Hoewel volgens de Duitse overheid geen sprake was van een ‘derde geslacht’, was dit toch de teneur van de artikelen in veel kranten. Dagblad de Morgen had een soortgelijke poll. Daar koos 31% ja, 55% nee en 14% geen mening (n=4629) (De Morgen 2013). Bij de poll van De Morgen reageerden diverse lezers met flauwe grappen.

Inmiddels is de verplichting om de geslachtsregistratie van intersekse kinderen open te laten uit de Duitse wet verwijderd.⁷

Kanniewaarzijn

Kanniewaarzijn, het satirische consumentenprogramma van de VARA, besteedde in september 2013 aandacht aan een bericht dat drie maanden eerder in het AD stond (Vara 2013). Het bericht ging over uniseks-wc’s in Berlijn, maar dat was niet grappig, dus werden het in Kanniewaarzijn interseks-wc’s (sic).

Tekst van Kanniewaarzijn

Astrid Joosten: “Berlijn verbaast zich over de komst van interseks-wc’s. Ja, het gaat om het plan om in de Berlijnse wijk Kreuzberg aparte wc’s te laten installeren voor mensen die twijfelen over hun geslacht. Dus naast bordjes met dames en heren, komen er dan ook wc’s voor interseks-burgers. Het icoontje moet nog worden ontworpen.”
Vrouw: “Wat zet je nou voor een icoontje op een interseks-toilet. Dat is nog best lastig. Dus één poppetje, waar iets mannelijks én iets vrouwelijks vanuit moet gaan.”
Man: “wat dacht je van een mannetje met een gat in zijn hand?”
Vrouw: “Denk nou even serieus mee, man.”
Man: “Nou, je weet diep van binnen toch wel of je een man of een vrouw bent?”
Vrouw: “Nou, sommige mensen niet, die twijfelen!”
Man: “Nou, dan heb ik een ezelsbruggetje. Als je naar de WC gaat om je neus te poederen, dan ben je een wijf en als je moet schijten dan ben je een vent! “ “En als je er moeilijk over gaat doen, dan ben je een zeikerd!”

Caster Semanya

De Zuid-Afrikaanse 800-meterloopster Caster Semenya strijd al zo’n tien jaar tegen de discriinatie die zij ondervindt in de sport. Medisch is al vastgesteld dat zij een vrouw is. Maar haar natuurlijke testosteronniveau is hoger dan bij veel andere vrouwen. Dit wordt als oneerlijk beschouwd door de internationale atletiek federatie IAAF, maar wetenschappelijk is er geen bewijs dat een hoog testosteronniveau de basis is voor goede sportprestaties. Vooral in het begin werd Semenya in cartoons vaak afgebeeld als een man. De laatste jaren staan steeds meer mensen aan haar kant. Topsport heeft per definitie geen ‘gelijk speelveld’ en iedere topsporter heeft op de een of andere wijze een genetisch voordeel.

Interseksefobie in de praktijk

Body shaming

Body shaming

Het toeschrijven van mannelijke geslachtskenmerken aan vrouwen en vrouwelijke geslachtskenmerken aan mannen is een veelgebruikte vorm van belediging. Dergelijke body-shaming is gebaseerd is op interseksefobie. Zelfs bij organisaties waarvan meer wijsheid zou mogen verwacht, kan het verkeerd gaan; bijvoorbeeld bij dierenrechtenorganisatie PETA. Op 1 april 2005 publiceerde PETA een persbericht over wetenschappers van de ‘Diminutive Male Genitalia Disorder Research Organization’ die de genetische link tussen kleine penissen en de jacht hadden ontdekt.

Beroemdheden moeten het vaak ontgelden, maar altijd ontbreekt overtuigend bewijs; Adolf Hitler zou maar een testis hebben gehad, de Amerikaanse generaal Kazimierz Pułaski zou intersekse zijn geweest (want te brede heupbeenderen voor een man), Wallis Simpson zou Androgeen Ongevoeligheid Syndroom hebben gehad, net als filmster Jamie Lee Curtis en een handvol fotomodellen (waarvan een aantal later kinderen heeft gekregen), Napoleon en Donald Trump zouden een micropenis hebben, en zowel Michelle Obama als de Amerikaanse politiek commentator Ann Coulter worden nog steeds voor man uitgemaakt.

Stewardess

Eerste rechtszaak in Nederland

Discriminatie op grond van intersekse bestaat, maar haalt vrijwel nooit de krant. In 2003 klaagde een vrouw met AOS haar werkgever aan. Na deze rechtszaak is zij naar de Verenigde Staten geëmigreerd, waar zij de schadevergoeding heeft gebruikt om haar opleiding tot piloot te betalen. (Artikel in het Algemeen Dagblad van 21 juni 2003)

In 2003 lekte iemand informatie uit het veiligheidsonderzoek van een stewardess bij een luchtvaartmaatschappij. De vrouw met het Androgeen Ongevoeligheid Syndroom werd na het uitlekken gepest door collega’s en haar werkgever greep niet of nauwelijks in (Algemeen Dagblad 2003). Omdat de vrouw via geluidsopnames bewijs had verzameld, kon zij een rechtszaak aanspannen.⁸ De zaak van de ex-stewardess is de eerste rechtszaak in Nederland waar intersekse een rol in heeft gespeeld.

Net als bij discriminatie van lhbt-personen, blijkt het verzamelen van bewijs erg moeilijk waardoor interseksepersonen niet snel een klacht zullen indienen.

Medisch